Şäxes

– Sälam! Üzeñ turında söyläp kit äle: kem sin, kaydan sin?

– Min Azat. Miña 21 yaş. Tumışım belän Leninogorsktan.

– Kayda ukıysıñ?

– KFUnıñ ITIS Yugarı mäktäbendä «programmnaya injeneriya» yunäleşendä 3-nçe kursta belem alam.

– Sälät dönyasına kayçan kilep kerdeñ?

– Minem Sälätle tormışım 2014-nçe elda başlandı, şul elnı «Sälät-Rauşan»ga sälkeş bulıp bardım. Törle alannarda häm forumnarda sälkeş, äydaman, ölkän äydaman buldım, şulay uk Sälätneñ kayber proektlarında oeştıruçı bularak ta katnaşkanım bar.

– Bügenge köndä Sälättän kala närsälär belän şögıllänäseñ, närsälär belän kızıksınasıñ?

– Balalarnı informatika buença onlayn räweştä BDIga äzerläü ölkäsendä bötereläm. Duslarım belän futbol uynıym, pianinoda uynarga öyränäm.

– Bıel sin «Sälät-Yar Çallı» smenası direktorı. Üz smenañ turında tulırak söyläsäñ ide: başka smenalardan närsä belän aerıla ul, nindi üzençälekläre bar?

– Bıel «Yar Çallı» smenası bişençe tapkır
uzdırıla – berençe yubiley! Şuşı wakıt eçendä küplär bu alannı yaratıp ölgerde.
Çönki «Sälät-Yar Çallı»da böten närsä dä bar! Üzeñne intellektual yaktan
üsteräseñ kiläme? Bezneñ alanda böten yunäleş buença däreslär bar. Töşke aştan
soñ ostaxanälär – alar sine icadi yaktan açarga bulışır. Ä inde sport
künekmälären nıgıtasım kilä, diseñ ikän – bezneñ bazada menä digän sport
mäydançıkları bar. «Sälät-Yar Çallı»da härkemgä oşayaçak!

– Sälam, Ence! Üzeñ turında söyläp kit äle: kem sin, kaydan sin?

– Min Ence apa Xalikowa bulam! Älmät rayonınıñ Yaña Mixaylowka awılında tuıp üstem. Xäzer Kazanda yaşim.

– Kayda belem alasıñ/eşliseñ?

– Bügenge köndä Kazan federal uniwersitetınıñ IUiEF institutınıñ magistraturasında ekolog hönären üzläşterüne däwam itäm. Şul uk wakıtta Kazanda balalar öçen ekologik-biologik östämä belem alu üzägendä ukıtuçı bulıp eşlim.

– Sälät dönyasına kayçan kilep kerdeñ?

– Sälättä min 2014-nçe eldan birle. Şul eldan birle sarı, zäñgär, kızıl futbolkalarına iya buldım. Alarnıñ härberse küñeldä alıştırgısız cılı xislär kaldırdı. Sälät proektlarında da eş kına oeştıruçı, katnaşuçı rollärendä bulganım bar.

– Bügenge köndä Sälättän kala närsälär belän şögıllänäseñ, närsälär belän kızıksınasıñ?

– Minem zur mäxäbbätem - sport. Xäräkättä – bäräkät, dip äytälär bit – yukka tügel. Yal itäm disäm – sport belän şögıllänäm. Ul fitnes, yögerü, yözü, soñgı arada streytçingnı üzläşterä başladım. Säyaxät itärgä yaratam. Yuk, dönya buylap tügel. Kazan buylap kına bulsa da, yaña kızıklı, matur urınnarnı ezläü, alarnıñ tarixı belän tanışu bik oşıy. Yakın-tirädä genä dä şul kadär kızıklı närsälär bar bit ul! Mogciza östenä – mogciza!

– Bıel sin «Sälät-Ostalar bistäse» smenası direktorı. Üz smenañ turında tulırak söyläsäñ ide: başka smenalardan närsä belän aerıla ul, nindi üzençälekläre bar?

– «Sälät-Ostalar bistäse»neñ direktorı buluım – ikençe tapkır inde. Ä gomumän «Ostalar»da bıel dürtençe cäemne karşı alaçakmın. Alanıbıznıñ biş ellık tarixı bar. El saen bez kızıklı uku-ukıtu programması äzerlibez. Ul injenerlık, dizayn, kul eşläre yunäleşläre belän bäyle. Injenerlık proektlarıbız yardämendä bez härber balaga icat belän texnika hönärläre yanäşä bula alganın añlatabız. Gomumän, injenerlık hänäre belän tanıştırabız, injenerlık fikerläwen tärbiyalibez. Barısı da proektlar formatında uza. Ul format balalar öçen härçak kızıklı, iñ möhime: andıy format – materiallarnı üzläşterü yullarınıñ iñ näticälese bügenge köndä. Närsä soñ ul injenerlık proektı: balalar programmalaştıru programmaların kullanıp, eşlänmäne proektlaştıralar, kul belän eşkärtälär, barlık öleşlären cıyalar. Mondıy däreslärne injenerlık belgeçläre bıel da ütkäräçäklär. Alar härçak altın kullı kreatiw şäxeslär. Dizayn häm kul eşläre yunäleşenä yaña sulış kerteläçäk. Alarnı da proekt formatında ütkäräçäkbez. Ukıp kına wakıtıbız uzmayaçak. Kızıklı küñel açu çaralarıbız, uennarıbız inde äzer. Ziräk äydaman abıy-apalarıbız barlık säläten kullanıp, sezne şatlandırırga, şakkattırırga äzer. Bez zarıgıp kötäbez sine, sälkeşem! Cäy çınında bezdän başlana!

– Sälam, Ayaz! Üzeñ turında söyläp kit äle: kem sin, kaydan sin?

– Minem isemem Ayaz, miña 20 yaş. Üzem Alabuga şähärennän, inde öç el Kazanda yaşim.

– Kayda belem alasıñ?

– Xäzerge wakıtta KFUnıñ geologiya, neft häm gaz institutında öçençe kursta belem alam. Parallel räweştä «Sälät« yaşlär üzägendä yaşlär belän eş itüçe belgeç bulıp eşlim.

– Sälät dönyasına kayçan kilep kerdeñ?

– Sälätkä 2015-nçe elda kildem. Berençe alanım «Sälät-Rauşan» ide. Şul uk cäyne äle ul wakıtta ütkärelgän «Agıydel» forumında katnaştım. Şunnan soñ kabat «Rauşan»da, «Bolgar - Tugan tel»dä buldım.  2017-nçe eldan birle el saen «Sälät-Gayrät» alanına kaytam. Başta sälkeş bulıp, annan soñ – äydaman, ölkän äydaman häm bu elnı, barısı da yaxşı bulsa, direktor bulam.

Annan tış, «Sälät-Bua» klubınıñ kuratorı, küp kenä proektlarnıñ oeştıruçısı buldım.

– Bügenge köndä Sälättän kala närsälär belän şögıllänäseñ, närsälär belän kızıksınasıñ?

– Wideomontaj belän şögıllänäm. Bu miña, çınnan da, bik kızık, xätta kön däwamında montaj yasap, ideyalär uylap çıgarıp 6 sägat tä utıra alam. Sport turında da onıtmıym, här atnanı duslar belän cıelıp futbol uynıybız.

– Bıel sin «Sälät-Gayrät» smenası direktorı. Üz smenañ turında tulırak söyläsäñ ide: başka smenalardan närsä belän aerıla ul, nindi üzençälekläre bar?

– Bez bu elnı «Yoldızlı»da berençe! Barıbız da belgänebezçä, xäzer anda kapital remont bara häm anıñ näticäsen näk menä «Sälät-Gayrät» sälkeşläre küräçäk!

Ikençese, ul, älbättä, bezneñ alannıñ formatı, anıñ eçtälege. Sälättä «Gayrät»neñ ıruglar (klannar) sisteması, Sämrux koşı turında işetmägän ber keşe dä kalmagandır! Sez Xörriyat, Omtılış, Sizger, Ägwa süzläre närsä añlatkanın beläsezme? Ä «Gayrät» sälkeşläre belä!

Öçençese häm iñ zurısı - bezneñ uku-ukıtu programmabız. «Sälät - Gayrät» – tulaem kino häm telewidenie belän bäyle smena. «Gayrät» 2015-nçe eldan başlansa da, bu formatta bez ikençe el gına eşläp kiläbez. Gadi süzlär belän äytkändä, smenabızda balalar telefonga gına wideo töşerep yörmilär, ä professional apparatura belän tanışıp, anıñ belän kullanalar häm kıska metrajlı filmnar töşerälär. Balalar wideomontaj, wideo töşerü ostalıgı, rejissura, akterlık ostalıgı, prodyusirowanie däreslärenä yörilär.

Uku-ukıtu programması wakıtına här törkemgä kino ölkäsendä eşläüçe belgeçlär kuşıla.

Smena wakıtında öç kinofestiwal uza - bu uku-ukıtu programmasınıñ kulminatsion noktası. Balalar töşergän filmnarga kazıylar bäya birä.

Bu elnı bez, kino yasau ostalıgınnan kala,  jurnalistika, instagramda üz sotsial çeltäreñne alıp baru, maskalar yasau häm tagın küp kenä yañalıklar kertäbez!

– Aysılu, sälam! Üzeñ turında söyläp kit äle: kem sin, kaydan sin?

– Miña 21 yaş, Çirmeşän rayonı, Iske Kadi awılınnan.

– Kayda belem alasıñ?

– Mäktäpne tämamlagaç, Kazan säüdä-iktisad texnikumına ukırga kerdem. Bulaçak professiyam - restoran menedjerı, restoranda bula torgan barlık neçkäleklärne belüçe professional. 2018-nçe elda WorldSkills çempionatında katnaşıp, Rossiya çempionı isemenä laek buldım. Texnikumnı uñışlı tämamlap, Kazan awiatsiya uniwersitetına çittän torıp ukırga kerdem. Kiläçäktä törle personal belän idarä itüçe bulam.

– Sälät dönyasına kayçan kilep kerdeñ?

– Sälätkä 2013-nçe elda kildem: berençe alanım «Sälät Şäxes» (KWN) alanı buldı.

– Bügenge köndä Sälättän kala tagın närsälär belän kızıksınasıñ?

– Aktiw tormış räweşe alıp baram. Törle stildäge fotosessiyalärdä eşlim: kübräk, älbättä, model bularak katnaşam. Fotoga töşeräm, WorldSkills çempionatlarına äzerlek alıp baram (üzem katnaşuçı bulgaç – konkurstagı biremnärne döres itep, kriteriylärgä turı kiterep eşlärgä öyrätäm), şulay uk üz-üzeñne niçek totarga, ciñü öçen nindi sıyfatlarnı üsterergä kiräk digän oçraşularda da aktiw katnaşam. Üz täcribämne kiläçäk buınga tapşıra aluıma çiksez şatmın. Şulay uk professiyam buença eşlim, wakıt bulganda instagramm çeltärendä uylarımnı yazam.

– Bıel sin «Sälät-Ruxiyat» smenası direktorı. Üz smenañ turında tulırak söyläsäñ ide: başka smenalardan närsä belän aerıla ul, nindi üzençälekläre bar?

– «Sälät-Ruxiyat» - minem öçen bäxet açkıçı, çönki üzem bu alanda üstem, şäxes buldım. «Ruxiyat» üzeneñ icadi yunäleşläre belän dan kazangan. Bezneñ alanda bulgan biyulärne Sälättä barısı da belä: biyuneñ yunäleşläre şulkadär küp, professional biyuçe häm xoreograf Almaz abıy Nizamow bezneñ alanda bu icadi dönyanı inde 2015-nçe eldan birle alıp bara. Ul kuygan biyulär küz yawın alırlık, bu inde raslangan süzlär. Bıel biyulär tagın da därtländergeç bulır dip kötelä. Biyu däreslärendä çıkkan ut çatkıların kürsägez ide! Biyuçe sälkeşlär bu atmosferanı berkayçan da onıtmayaçak.

Teatr yunäleşe - minem iñ yaratkan yunäleşläremneñ berse. Bu däreslärdä teatrga kagılgan terminnar gına tügel, ä üz östeñdä eşläü öçen bulgan künegülär dä alıp barıla. Sälkeşlär üzlären törle rollärdä sınap karıylar: ä ostaz alarnı niçek uynarga, rolne üz eçeñnän ütkärergä, barlık emotsiyalärne ixlastan kürsätergä öyrätä. «Ruxiyat» üz spektaklen forumda el saen uñışlı kuya: zur çatırda tamaşaçılarnı cıep, bäyräm büläk itä. Ä kilgän kunaklar «Ruxiyat» sälkeşlärenä bertuktamıy alkışlıy. Säxnädä uynarga xıyallanuçı sälkeşlär öçen bu bik zur täcribä: yanıp torgan küzlär, ixlas räxmät süzläre bezneñ öçen iñ zur kürsätkeç.

«Çto? Gde? Kogda?» yaki mantıyk däreslären «Ruxiyat»neñ iñ täcribäle ostazı - Rädis abıy Käbirow alıp bara. Rädis abıy däresläre bezne erak balaçakka alıp kitä sıman: anıñ elmayuı, logikaga kagılgan soraularnı şundıy neçkälek belän ukuı, härber sälkeşne üz balası itep kürüe balalarnı zur köç belän üzenä tartıp tora: şuñadır da inde bezneñ sälkeşlär forumda el saen yugarı kürsätkeçlär kürsätäder. ÇGK sorauların işekänegez bardır. Ä menä bezneñ Rädis abıy ul soraularnı üze dä bik yaxşı uylap yaza: mäsälän, bezneñ «Bumajnik» bazasında çiya bakçası bar, Rädis abıy şul çiyalär turında, Çexownıñ «Wişnewıy sad» äsäre belän bäyläp, sälkeşlärgä kızık häm original sorau birgän ide. Şul wakıtta sälkeşlärneñ emotsiyasen kürsägez ide. ÇGK barısına birelmäsä dä, «Ruxiyat»neñ 100 sälkeşe öçen bu sorau üze ber ciñü sıman toeldı. «Ruxiyat»neñ mantıyk däresläreneñ üzenä genä xas yame bar. Sälkeşlär anı bik zarıgıp kötä.

Cır yaisä wokal däresläre. Bu däres wakıtında gel gitara moñı xökem sörä. Anda bulgan moñ, matur tawış, sixri atmosferanı kürü kiräkter. Korpus aşa ütkändä, wokal däresläre härber keşene üzenä cälep itä, härberse ber mizgelgä tuktap kalıp, bu moñnı tıñlıy, istä kaldırırga tırışa ide. Ä sälkeşlär bu wakıtta nindider başka dönyada yaşi kebek: küzlärendä ut, yöräklärendä kanat («Ruxiyat» simwolı kebek: kanatlı yöräk), ä küñellärdä çıp-çın muzıkal bäyräm! Ostaz alar belän sulau texnikaların, tembrlar, melizmalar, matur tawış töşençälärenä töşenä. Häm, älbättä, bezneñ sälkeşlär forumda berniçä cırnı «bergä kuşıp», poppuri belän säxnädä çıgış yasıylar. Bu wakıtta alar üzlären çın yoldız itep xis itä.

Räsem däresläre. Tınıçlık, kontsentratsiya, dönyanı ikençe törle kürä belü - bezneñ räsem däreslärendä. Monda siña berkem komaçau itmi: sin monda üzeñ xuca, sineñ karaş - sineñ dönya. «Ya xudojnik, ya tak wiju!» süzläre monda turı kiläder. Bu däreslärdä kägazgä genä tügel, xätta tukımaga da räsem yasıylar: forumda bula torgan sport yarışlarına «Ruxiyat» komandasınıñ futbolkalarına räsem töşerü - sälkeşlär öçen gorurlık. Kanatlı yöräk, alsu-şämäxä tös - ak futbolkada bik matur kürenä.

«Sälät-Ruxiyat» başka alannardan närsäse belän aerıla
digän sorauga cawap birü öçen... «Ruxiyat»tä bulu kiräkter. Yukka gına «Ruxiyat»
alanı «icat, moñ, köç, därt» süzläre belän assotsiyalänmider. Ber närsäne
kurıkmıyça äytä alam: «Ruxiyat» - gadi alan tügel. Monda kilgän härber keşe
üzenä urın taba: icat här keşe küñelendä bar, ä anı ezläp tabu häm üsterü -
bezneñ töp burıçıbız. «Ruxiyat» sälkeşe - bäxetle sälkeş. Räxim it! Bergä
bäxetle bulıyk!

7-11-nçe noyabrdä «Fänsar» fän häm mägarif üzäge gör kilep tordı. Yokısız tönnär, törle-törle biremnär, yaña açışlar, täcribä. Nihayat, 4 köngä suzılgan yarış programmasınnan soñ, bu elnıñ iñ yaxşı äydamannarı bilgele buldı. «Äydamannar yarışı» niçek uzdı? Ciñüçelär üzlären niçek xis itä ikän soñ? Üzlärennän soraştık!

«Berençe liga»da ciñüçe - Sälät Klubı Prezidentı Timerxan Şäyxetdinow. 

- Timerxan, «Äydamannar yarışı»nda niçänçe tapkır katnaşasıñ?
- Min «Äydamannar yarışı»nda berençe tapkır katnaşam. Konkurska aerım ber büleneş xas: «Premer-liga», yagni äydaman täcribäsen, belemen algannar öçen häm «Berençe liga» – «Äydamannar mäktäben» uzmagan, ämma äydaman bulırga teläüçe yaşlär öçen. 

- Sin katnaşkan ligada nindi biremnär buldı? Kaysıları şäxsän siña awır bulıp toeldı?
- Öy eşe bularak birelgän biremnärneñ sanı artık küp tügel ide – icadi yaktan üzeñne täkdim itü, alan häm törkem eçendä uennı kürsätü, şämçek. Kalgan konkurs sınauları yarışta gına bilgele buldı, temaları tögäl yazıldı, şartları äytelde. Alar – top-spiker, intellektual tur häm sotsial çeltärlärdä post yazu. Biremnärne aerıp, monısı iñ awır, tegese bik ciñel buldı, dip äytü döres tügel dip sanıym, çönki alar barısı da buldırırlık biremnär. Şulay uk «Äydamannar yarışı»ndagı moxit, sine tulaem biläp algan cılı atmosfera awırlıklarnı ciñärgä köç, därt birde. Konkurslarda katnaşu täcribäm bay, dip tä äytergä mömkin. Läkin «Äydamannar yarışı» kebek tıgız grafiklı häm tiz üzgärüçän wakıylarga bay konkursta köç sınaşkanım yuk ide äle. Bez yal itärgä dä ölgermi idek, ber sınaudan soñ ikençese başlandı. Şunıñ belän 4 kön yaşädek, eşlädek. 

- Yarış däwamında üzeñ öçen nindi açışlar yasadıñ?
- Üzeñdä yaña sıyfatlar tabu yaki açu. Misal öçen, berniçä tapkır top-spikerda katnaşkaç, mindä kreatiw fikerläü säläte yaxşırak eşli başladı. Şulay uk «Äydamannar yarışı» katnaşuçıları gadättän tış xällärdä üz-üzeñne tota belü säläten üzläşterde. 

- Timerxan, ciñü siña närsä birde?
- Üz köçläremä ışanıç. Min bik küp çaralarda barı tik oeştıruçı rolendä genä katnaşa idem. Ä bu yulı katnaşuçı da buldım. Şunıñ belän üz-üzemä nindider ışanıçnı isbatladım dip sanıym.

«Premer-liga»da «Sälät Saba - 2019» äydamanı Gölnaz Gatina ciñü yauladı. 

- Gölnaz, sin Sälät dönyasında niçänçe eldan? 

- Berençe tapkır Sälät turında 2012-nçe elda Bilärgä aktiwistlar sostawında forumga bargaç beldem. 2014-nçe elda tatar ädäbiyatınnan olimpiadaga «Sälät Marafonı» belän kilep, Sälät turında söylädelär, uennar uynadık, kızıksınu tagın da arttı. Aeruça «Ruxiyat» kızıksınu uyattı mindä. Kaytkaç, üzem dä «Ruxiyat»kä gariza tutırdım, şulay uk «Rauşan» belän «Sälät-Tel»gä dä çakırdılar, ä min «Ruxiyat»ne sayladım. Min icadi keşe, ul küñelemä bik yakın buldı. 2014, 2015-nçe ellarda «Ruxiyat» sälkeşe idem. 2014-nçe elgı «Ruxiyat» bötenläy räxät, yakın ide, Sälätkä nıklı mäxäbbät şunda uyandı.

- Niçä tapkır häm kaysı alannarda äydaman buldıñ? 
- 2018-nçe elda, «Äydamannar mäktäbe»n ütep, «Sälät-Bolgar» alanına bardım. Andagı xislärne äle bügengedäy xäterlim. Annan soñ forumnarda äydaman buldım. 2019-da «Sälät-Saba» alanına çakırdılar, bıel anda eşlädem. Nık oşadı miña bu alan, bik yakın ittem. 

- «Äydamannar yarışı» turında kaydan beldeñ?
- «Äydamannar yarışı»na tanışlarım bıltır uk barırga öndägän ide, tik min üzemne bu sınauga äle äzer tügel äle dip uyladım, nindider şik tä bar ide sıman. Ä bıel barırga direktorım, üze dä «El äydamanı» bulgan Fännur abıy häm ölkän äydamanım Ayzirä apa äytte. Nindider şik bar ide, tik alay da niyatlädem. Sälkeşläremneñ: «Sez iñ şäp äydaman!» - digän süzläre küñeldä tınıçlık uyattı. 

- Yarış programmasında nindi konkurslar bar ide? 
- Yarış programmasında aldan äzerlänü mömkinlege bulgan konkurslar da, bez belmägännäre dä bar ide. Top-spiker, üzprezentatsiya, şämçeklär, icadi tur, intellektual konkurslar, pedagogik situatsiyalär bar ide. Kıen buldı. Monda iñ berençe çiratta üzeñdäge şikne, oyalunı ciñärgä häm üzeñä ışanırga kiräk. Şunsız bulmıy. Kön dä köräş - berençe çiratta üzeñ belän. 

- Ciñärmen dip uyladıñmı?
- Ciñü xıyalı här katnaşuçıda bardır inde ul, tik ciñärmen dip uylamagan idem. Min bäxetle, Allahka şöker. Şuşı isemgä laek bulu zur däräcä minem öçen. Älege proekt minem öçen iskitkeç zur täcribä, monda kurıkmıyça ber mizgel eçendä barın da kürsätergä kiräk. 

- Bu ciñü siña närsä biräçäk, Gölnaz?
- Miña älege täcribä tormışta da, cäen dä kiräk bulaçak, çönki plannarım zurdan.

-         Sälät Klublar seminarı, gomumän äytkändä, närsä ul? Üz aldına nindi maksatlar kuya ul?

-         Sälät Klubları seminarı – bezneñ Sälät Klublarınıñ eşçänlegenä yaña ber sulış, yagni, maşina belän çagıştırıp äytsäk, yagulık birep toruçı mäydançık. Äye, klublar üz eşçänlegen alıp bara, ämma wakıt-wakıt bergä oçraşıp alu da bik möhim, çönki seminarda alar belän bulgan mäsälälärne çişü häm, gomumän, kiläçäkkä kontseptual, tögäl häm faydalı proekt yasau yulları karala. Şulay uk bu alarnıñ eşçänleklärenä, uzdırılaçak çaralarına, proektlarına, elemtä tözülärenä kagıla. Bıelgı uku-ukıtu analitik seminarınıñ maksatı – Sälät Klublarınıñ sistemalı eşçänlegen täemin itü.

-         Timerxan, bıelgı programma nindi bulır dip planlaştırıla?

-         Programma bay bula dip kötelä, çönki bıel seminar yubileen, unellıgın uzdırabız häm bu bezneñ öçen bik şatlıklı data. Kübräk proektlar belän eşläü, idarä itü ısulların öyränü karalgan, çönki xäzerge wakıtta klub eşçänlekläre nindider tögäl proektka moxtac. Bıel bezneñ yaña «Sälät-Alekseewsk» häm «Sälät-Tübän Kama» klubları açıldı. Alar öçen Sälätneñ kontseptsiyasen añlatuçı däreslär dä uzdırırga planlaştırabız.

-         Seminarda kemnär katnaşaçak? Alar nindi kriteriylär buença saylanıp alındı?

-         Seminarda bu yulı 14 klub wäkile, klublarnıñ ukıtuçıları belän bergä barlıgı 85 katnaşuçı kötelä. Saylap alunı küzdä totsak, Sälät Klubları üzläre arasında konkurs ütkärep, bez täkdim itkän kwotalar näticäsendä saylanıp alındı. Dimäk, seminarga baru bäxete iñ yaxşılarına gına elmaygan.

-         Timerxan, Sälät Klubı prezidentı bularak, bu seminardan närsä kötäseñ?

-         Üz wakıtında komanda belän bergä «Sälät-Yaşel Üzän» klubın açıp cibärgändä, başta törle ideyalär bar ide. «Ähä, monda Sälät Klubları buença eşçänlekne üsterep, şomartırga mömkin ikän, ä bu mäsälä kamilläşterüne sorıy». Xäzer isä bu ideyalärne kuratorlar komandası yardämendä çınga aşırırga mömkin. Bu seminar katnaşuçılarnı bitaraf kaldırmayaçak. Çönki bez uku-ukıtu protsessın mädäni programma belän matur häm urınlı itep bäyläp barırga tırıştık. Bu, berençedän, böten seminar däwamındagı eşçänlek näticäle bulsın öçen, ikençedän, katnaşuçı sälkeşlärgä programma awır bulıp toelmasın öçen eşlände. Kıskası, ciñel genä häm näticäle itep uzdıru maksatın kuydık. Şulay uk citäkçelär belän eşläü buença aerım programma karala. Seminar uzgaç, Sälät Klublar eşçänlege tagı da nıgır dip ömetlänäbez.

— Miləüşə apa, səlam! Nindi yañalıklarıñ bar, bu könnərdə nindi uy-fikerlər, maksatlar belən yanıp yöriseñ?

— Xäerle könnär! Uy-fikerlär bik küp, döresen äytkändä. Bu salkın könnärdä küz aldıma cäy belän bäyle surätlär kilde. Alar şundıy cılıta! Ä sälkeşlärneñ yazuları cılı yurgan sıman koçagına ala.

Küptän tügel magistraturada ukuım başlandı. Yaña adım. Yaña yunäleş. Min hərçak yaña belemgä açık, ə ukuım balalar belän bäyle bulgaç, tagın da kızıksındıra.

— Əle kiçə genə sine Sələt Klubınıñ XI prezidentı buluıñ belən kotlagan idek kebek, inde ber el ütep tə kitkən... Üzeñ öçen ul niçek uzdı?

— Bu el bik tiz ütep kitte, sizmiçä dä kaldım. Yanımda şäp komanda bulgaç, bik cılı mizgellärgä bay buldı ul.

— Prezidentlık elıña nindi nəticə yasıy alasıñ: uylanılgan barlık plannarıñnı da çınga aşıra aldıñmı?

— Gomumən əytkəndə, uylangan plannar çınga aştı, läkin artka karasañ, nərsəneder üzgärtep, tagın da yaxşırak oeştırıp bulır ide, dip uylıysıñ inde ul gel.

— Sələt Klubı prezidentı bulu — zur dərəcə. Berär kayçan prezident bulırmın dip uylanganıñ bulmadımı?

— Keçkenä çakta cäyge alannarga barganda, tawışım katı bulgaç, küp kenə duslarım: «Äydä, sin kiläçäktä bezneñ däülätebezneñ prezidentı bul əle, ä bez sineñ öçen tawış birəçəkbez!» – dilär ide. Şundıy kölderə ide mine bu süzlär. Läkin xäzer balaçaktagı bu şayarunıñ küpmeder däräcädä çınga aşkanın añlıym.

— Kiläse cəydə sine nindi proektlarda kürə alaçakbız? Nindi alanga barırga isəpliseñ?

— Älegä äytä almıym. Gomumän, balalar belän eşläü — üze ber bäxet, şuña kürä cäemne, älbättä, balalar belän ütkərermen dip uylıym. Ə kaysı alanda — alay uk möhim tügel, çönki bez barıbız da — Sələt!

«Bu proektnı bez balalar belən « Sanak-lab» laboratoriyaseneñ cəyge sessiyase wakıtında tormışka aşırdık. Törkemdə yakınça 10 keşe. Bez neyroçeltərlərneñ eşläwen praktik gaməldä kullanırga həm şundıy uk printsip buença sayt eşen alıp barırga tırıştık. Ukuçılar bu ike taləpkə beryulı cawap birə torgan proekt uylap çıgardı. Anıñ məgnəse: saytta keşe yazgan süzne, gıybarəne, özekne dəwam itə ala torgan wirtual yazuçı uylap çıgaru. Kullanuçıga barı tik şularnı yazarga kirək, soñınnan sistema eşne üzenə ala - məgnəwi kontekstka turı kiterep, tarixnı təmamlıy», – dip söyläde Aydar Fail ulı.

«ItukaI» proektın hər teləgən keşe sınap karıy ala. Məsələn, saytnıñ ezləü yulına «Şürəle» dip yazabız həm yaratkan geroebıznıñ yaña macaraları belən rus, tatar, ingliz telendə tanışabız.

Platformanıñ internettagı adresı: https://speech.tatar/itukai.html .

Yaña tarixnı bergə uylap çıgarıyk!

- Timerxan, sine Sələt klubınıñ 12-nçe prezidentı buluıñ belən kotlıybız! Iskə töşerik əle: sin Sələt dönyasına kayçan, niçek kilep kerdeñ?

– Sələtkə kuşıluım tarixı 2015-nçe el belən bəyle. Şul uk elda Respublika balalar xərəkətenə də kuşılıp kittem. Şul çakta əle TR balalar oeşmaları sowetı belən tanışuım başlandı. Sowetnıñ ber çarasında Sələt turında işettem. Hiçşiksez ul üzeneñ tatar telle, yaşlərgə kızık buluı belən mine üzenə cəlep itte. 2016-nçı elda berençe tapkır G.Tukaynıñ yubileena bagışlangan nəfis süz ostalıgı bəygesendə 3-nçe urın aldım. Annarı inde «Bolgar - Tugan Tel» alanında berençe tapkır səlkeş buldım. Şul uk elda duslarım, fikerdəşlərem belən tugan şəhərem Yaşel Üzəndə «Sələt-Yaşel Üzən» klubın açıp jibərdem. Soñınnan «Sələt-Samara» profille alanı, «Səmrux» el premiyase, «El səlkeşe»... Əkren-əkren adımnar belən başlangan bu eşem mine «Sələt WikiMəktəbe»neñ citəkçese wazifasına kiterde.

- Sələt Klubı prezidentı bulu sineñ öçen nərsə?

– Sələt Klubı prezidentı el saen eşləp kilgən proektlarga yaña ilham, köç birə torgan keşe. Cəyge proektlardan kala, el bue kaynap torgan Sələt dönyasında bulırga teləgən yaşlərgə mömkinlekləren çınga aşırırga tieşle keşe də əle ul.

Iñ möhime - struktura tözep, sistemalı eş itü. Proekt citəkçeləre, prezidentlar almaşınsa da, bolarnıñ berse də Sələtneñ eşçənlegenə tiskəre yogıntı yasarga tieş tügel, minemçə.

- Timerxan, sin Sələt dönyasına nindi yañalık alıp kerəçəkseñ, nindi plan-maksatlar östeñdə eşliyaçəkseñ?

- Iñ möhime - Sələt proektlarına pauza birməü. Yañalıklarga kilgəndə, klubka FƏN yunəleşen kaytarırga ide. Ul fənni-gaməli konferentsiyalər bulsınmı, ul başka teldəge oçraşular, çaralar bulsınmı. Şularnı oeştırası ide. Monıñ öçen xezməttəşlər, partnyorlar bar inde. Tagın DƏRT yunəleşe kısalarında IcAT yunəleşen torgızasım kilə. «BIKA-fest», «Sələtkə nur bulgan yoldızlar» – Sələtneñ brendı inde. Şular rətendə bulırday tagın ber proekt buldıru turında uylıybız. Əlegə böten serlərne açasım kilmi, əmma şunı əytə alam: bu proekt ədəbiyat belən bəyle bulaçak. Bez, gomumən, yaña proektlarga hərwakıt açık, barı tik aktiw, ideya belən yana torgan keşelər genə bulsın. Initsiatiwa yaşlərdən, tirə-yunnən üzəkkə kilergə tieş. Bez şularnı tuplap, alarga üzebez təesir itəçəkbez.

- Sələtneñ 11-nçe prezidentı Miləüşə apa Siraciewa siña nindi kiñəşlər birde, nindi ürnək kürsətte?

- Ber prezidenttan ikençe prezidentka wazifalar tapşıru protsessı bik möhim. Miləüşə apanıñ kiñəşləre kübrək yaşlər belən eşləü, alar belən aralaşu serlərenə bəyle. Məsələn, alarnı aktiwrak bulırga, törle çaralarda katnaşırga etərə toran «fişka»larga öyrətte ul mine. 1 el eçendə Miləüşə apadan uku, şəxsi tormış, Sələt eşçənlege belən bəyle bik küp nəsixətlər aldım. Min aña çiksez rəxmətlemen.

- Timerxan, prezident bulgaç, «Sələt WikiMəktəbenə» igtibarıñ kimeməsme?

- Min «Sələt WikiMəktəbe»neñ citəkçese bulıp kala almam inde, çönki Klub prezidentı bulır öçen bik küp wakıt, köç kirək. Minnən kala bit əle yardəmçelərem - witse-prezidentlar bar. «Sələt Wiki-məktəbe»nə də, başka proektlarga kebek ük, bertigez igtibar bireləçək.

– Sälät dönyasına yaña gına kuşılgannarga «Fänsar» mäktäbeneñ närsä ikänen niçek añlatır ideñ? Citäkçe bularak, yaña sezonnan närsä kötäseñ?

– M.I.Mäxmütow isemendäge «Fänsar» mäktäbe – fän belän kızıksınuçı balalarnı tabu häm alarnı üsterü, alarga östämä belem alu öçen şartlar tudıruga yunälderelgän uku-ukıtu proektı ul. Mäktäp çittän torıp häm kilep uku formatlarında eşli. Pedagoglar – Tatarstan wuzlarında belem birüçe ukıtuçılar.

Citäkçe bularak, bu sezonda bezgä tagın da kübräk fänne yaratuçı balalar kuşılır dip kötäm. Fän alarga üzlären tabarga, kızıksınuların bilgelärgä yardäm itäçäk. Bezneñ komanda üzlektän belem alu, möstäkıyl räweştä eşläü öçen şartlar tudıra.

– Bu mäktäpneñ üzençälege närsädä soñ? Başka uku-ukıtu sessiyalärennän närsä belän aerıla ul?

– Bezneñ üzençälek şunda: bez respublikanıñ törle rayon häm şähärlärendä ukuçı balalar faydalana alırlık, alarga kiräkle bulgan belemnär biräbez, alarnıñ belem aluga bulgan ixtıyacların kanägatländeräbez. Bez balalarnı däülät imtixannarına äzerlämibez. Bez alarga belem alu häm fänni-tikşerenü eşläre belän şögıllänü öçen motiwatsion programma biräbez.

– Sessiyadä katnaşuçılar niçek saylap alına?

– Bezneñ mäktäp 9-11-nçe sıynıflar öçen açık. Sessiyadä katnaşu öçen, respublika yaki şähär külämendäge olimpiadalarda katnaşkan bulu, fänni tikşerenü eşläre belän şögıllänü kiräk.

– Tıgız belem birü programması belän berrättän, mäktäptä mädäni-küñel açu programması da bar bit äle. Anıñ turında da äytep kit äle.

– Tıgız uku könennän soñ beraz başnı buşatırga, yal itärgä kiräk. Şuña kürä bez dä küñel açu programması äzerlibez. Läkin ul da fänni xarakterda. Uennar aşa fiker yörtergä, mantıyklı uylarga öyrätäbez. Äytik, «Närsä? Kayda? Kayçan?» intellektual turnirı, «Fänsar Studiyase» muzıkal kiçäse, mini-debatlar, «Eşläpä» häm başka uennar oeştırabız.

– Sineñçä, kızlar häm egetlär ni öçen näk menä «Fänsar» mäktäben saylarga tieş?

– Ber genä fakt äytäm: bez – zur häm tatu gailä. Bez üzen fän ölkäsendä sınap kararga telägän här yaña ukuçıga şat. Şuña östäp, bezneñ «razdatkalar»ıbız da bik şäp häm istä kala torgan.